Prezbiopia, czyli starczowzroczność to zaburzenie wzroku, które nie jest chorobą, a naturalną konsekwencją starzenia się narządu wzroku. Zaburzenie to występuje u osób po 40 roku życia i dotyczy stopniowej utraty zdolności akomodacyjnych oka.
Jak powstaje starczowzroczność?
Aby utworzyć wyraźny obraz oglądanego obiektu, konieczne jest odpowiednie współdziałanie rogówki i soczewki oka. Obie te struktury wyginają (załamują) światło wpadające do oka, aby skupić obraz na siatkówce znajdującej się na wewnętrznej tylnej ścianie oka. Soczewka, w przeciwieństwie do rogówki, jest nieco elastyczna i może zmieniać kształt za pomocą otaczającego ją mięśnia okrągłego. Kiedy patrzymy na coś z dystansu, mięsień kołowy rozluźnia się, natomiast kiedy na coś w pobliżu, mięsień zwęża się, umożliwiając stosunkowo elastycznej soczewce zakrzywienie i zmianę siły skupienia.
Co z tą akomodacją?
Akomodacja – mechanizm, za pomocą którego oko zmienia ostrość z obrazów odległych na bliskie, jest wytwarzany przez zmianę kształtu soczewki za pośrednictwem oddziaływania mięśnia rzęskowego na włókna strefowe. Substancja soczewki jest najbardziej plastyczna w dzieciństwie i młodym wieku dorosłym, stopniowo tracąc zdolność do zmiany kształtu wraz z wiekiem. Po około 40 latach życia sztywność jądra soczewki klinicznie zmniejsza akomodację, ponieważ jądro nie może wybrzuszać się do przodu i zmieniać swojej krzywizny przedniej jak wcześniej. Przez całe życie twardość lub sztywność soczewki ludzkiej wzrasta ponad 1000 razy.
Większość akomodacyjnej zmiany kształtu soczewki występuje na środkowej powierzchni przedniej soczewki. Środkowa przednia torebka jest cieńsza niż torebka obwodowa, a przednie włókna strefowe wstawiają się nieco bliżej osi wzrokowej niż tylne włókna strefowe, co powoduje centralne wybrzuszenie przednie z akomodacją. Krzywizna powierzchni tylnej soczewki zmienia się minimalnie wraz z akomodacją.
Mięsień rzęskowy jest pierścieniem, który po skurczeniu ma działanie przeciwne do tego, którego intuicyjnie oczekuje się od zwieracza. Kiedy mięsień zwieracza kurczy się, zwykle zacieśnia jego przyczepność. Jednak gdy mięsień rzęskowy kurczy się, średnica pierścienia mięśniowego zmniejsza się, przez co rozluźnia się napięcie włókien strefowych i pozwala soczewce stać się bardziej kulistą. Tak więc, gdy mięsień rzęskowy kurczy się, grubość osiowa soczewki wzrasta, zmniejsza się jej średnica, a moc dioptrii wzrasta, powodując akomodację. Kiedy mięsień rzęskowy rozluźnia się, napięcie strefowe wzrasta, soczewka spłaszcza się, a moc dioptryczna soczewki maleje.
Starczowzroczność jest spowodowana stwardnieniem soczewki oka, które postępuje wraz z wiekiem. Ponieważ soczewka staje się mniej elastyczna, nie może już zmieniać kształtu, aby skupić się na zbliżeniach. W rezultacie obrazy te wydają się nieostre.
Najistotniejszym czynnikiem ryzyka starczowzroczności jest wiek. Prawie wszyscy doświadczają pewnego stopnia prezbiopii po 40 roku życia. Okazuje się jednak, że wiek to nie jedyna przyczyna. Także takie schorzenia jak cukrzyca, stwardnienie rozsiane lub choroby sercowo-naczyniowe – mogą zwiększać ryzyko przedwczesnej prezbiopii, a więc taką występującą w wieku poniżej 40 lat. Ponadto stosowanie niektórych leków wiąże się z przedwczesnymi objawami prezbiopii – mowa zwłaszcza o lekach przeciwdepresyjnych, przeciwhistaminowych i moczopędnych.
W jaki sposób korygować prezbiopię?
Osoby dotknięte problemem prezbiopii mają problem z wyraźnym widzeniem bliskich obiektów. W celu poprawy komfortu widzenia sięgać można po odpowiednie okulary bądź soczewki kontaktowe. Stosowanie jedynie okularów z soczewką plusową (okularów jednoogniskowych), umożliwiającą czytanie to za mało, gdyż okulary takie zaburzają proces widzenia dalekiego. Alternatywą dla okularów jednoogniskowych są okulary progresywne. Dlaczego? Aby nie musieć korzystać z dwóch par okularów, można sięgać po okulary progresywne, umożliwiające widzenie zarówno bliskie, dalekie, jak i pośrednie. Okulary progresywne sprawdzają się zarówno u osób, u których nie występują dodatkowe wady wzroku jak i u osób dotkniętych krótko- lub dalekowzrocznością. W celu korygowania prezbiopii stosować można ponadto okulary dwuogniskowe, które dają możliwość jednoczesnego widzenia w dali i bliży, ale z wyraźną granicą oddzielającą obie strefy widzenia i bez płynnego przejścia między bliżą a dalą, jak ma to miejsce w przypadku okularów progresywnych.
Prezbiopię korygować można także przy użyciu soczewek kontaktowych – multifokalnych (progresywnych), np. Air Optix Plus HydraGlyde Multifocal, soczewek dwuogniskowych oraz jednoogniskowych (w jednym oku korekcja do bliży, a w drugim – do dali). Trwałą korektę prezbiopii umożliwiają wszczepialne soczewki wewnątrzgałkowe oraz laserowa korekta wzroku.
Innowacyjne spojrzenie na terapię prezbiopii
Poza tradycyjnymi rozwiązaniami z zakresu okulistyki i optyki, w celu ułatwienia życia osobom z prezbiopią, proponowane są nowe, niekiedy zaskakujące rozwiązania. Nie od dziś osoby z zaburzeniami widzenia, mające problem z czytaniem sięgają po audiobooki. Obecnie dostępne stają się znacznie bardziej zaawansowane rozwiązania – doskonałym przykładem jest system Toucan Eye, czyli mobilne urządzenie elektroniczne składające się z bezprzewodowej słuchawki oraz specjalistycznego oprogramowania. Aparatura ta umożliwia cyfrowe odczytanie wiadomości tekstowych i przetworzenie ich na komunikaty dźwiękowe.
Kolejne przyjazne osobom z prezbiopią rozwiązanie to technologicznie zaawansowane projekty okularów, które wyróżniają się dynamicznie zmieniającą się mocą. W okularach wykorzystywana jest koncepcja ciekłej macierzy krystalicznej, zmieniającej współczynnik załamania światła pod wpływem przyłożonego napięcia. Trudno o bardziej płynną zmianę mocy soczewki, umożliwiającą dopasowanie okularów do aktualnej płaszczyzny obserwacji. Kolejny ciekawy model okularów to okulary, których moc regulowana jest ręcznie za pośrednictwem specjalnej pompki wtłaczającej płyn pomiędzy dwie powierzchnie soczewki. Możliwa jest dzięki temu zmiana krzywizny soczewki i dostosowanie mocy okularów do aktualnych warunków otoczenia.
Progresywne soczewki z kryształami?
Technologia ciekłej macierzy krystalicznej stosowana może być nie tylko w szkłach okularów, ale także w soczewkach kontaktowych. Zaprezentowane zostały już m. in. soczewki kontaktowe z warstwą ciekłych kryształów, a także tzw. soczewka – aksikon, czyli soczewka o przedłużonym ognisku, która występuje w formie cylindra, na którym – po oświetleniu falą płaską od strony podstawy – powstaje odcinek ogniskowy o zmiennej długości. Innowacyjne leczenie prezbiopii nie koncentruje się wyłącznie na soczewce – opracowywane są np. prototypy sztucznej źrenicy, która automatycznie (dzięki użyciu elastomeru i ciekłego kryształu) reaguje na światło, zwiększając potencjał akomodacyjny oka.Kolejny bardzo obiecujący projekt to wewnątrzgałkowa soczewka wyposażona w kamerę video, wyświetlacz LED, Bluetooth i inne praktyczne rozwiązania. Prognozy na przyszłość zakładają ponadto pracę nad wymianą ciała szklistego oka w celu zmodyfikowania współczynnika załamania światła czy technologie projektorów siatkówkowych.
Źródła
- Papadopoulos P. i in., Current Management of Presbyopia; Middle East Afr J Ophthalmol. 2014 Jan-Mar; 21(1): 10–17.
- West S., Patel I., Presbyopia: prevalence, impact and interventions; Community Eye Health Journal, 20, 63
- A. Mira-Agudelo, W. Torres-Sepulveda, J.F. Barrera, R. Henao, N. Blocki, K. Petelczyc, A. Kolodziejczyk. Compensation of Presbyopia With the Light Sword Lens. Investigative Ophthalmology & Visual Science 2016, December 57, 6870–6877
- H. Zeng, O.M. Wani, P. Wasylczyk, R. Kaczmarek, A. Priimagi. Self-Regulating Iris Based on Light-Actuated Liquid Crystal Elastomer. Advanced Materials 2017, 29(30), 1701814
